Nederland pakt netcongestie aan: versnelling en flexibiliteit als oplossing

In dit artikel nemen we drie belangrijke ontwikkelingen onder de loep: een versneld uitbreidingsplan van het stroomnet, slimme maatregelen voor huishoudens en kleine verbruikers, en de introductie van een vernieuwde capaciteitskaart die knelpunten inzichtelijk maakt. HTM levert ook een bijdrage aan een oplossing, met de intentieverklaring ‘Flexvermogen’.

Versneld uitbreiden van het stroomnet
De rijksoverheid heeft een pakket maatregelen opgesteld om de uitbreiding van het elektriciteitsnet drastisch te versnellen. Grootschalige netuitbreidingen duren nu gemiddeld 8 tot 12 jaar; het doel is dit proces flink te verkorten door obstakels in procedures weg te nemen. Het plan bestaat uit vier hoofdpijlers:

Bij grote projecten wordt voortaan sneller bepaald welke overheid de leiding krijgt. Door vaker de provincie of het Rijk verantwoordelijk te maken en aan het begin duidelijke projectafspraken te maken, moet de besluitvorming minder tijd kosten. In 2025 is hiervoor een eerste groep projecten geselecteerd via het Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat (MIEK), en vanaf 2026 kunnen nieuwe projecten volgens deze versnelde aanpak starten.

Er komt aangepaste wet- en regelgeving om netuitbreiding te bespoedigen. Zo wordt een versnelde beroepsprocedure ingevoerd en een standaard gedoogplicht voor onderzoekswerk, wat per project 0,5 tot 3 jaar tijdswinst kan opleveren. Ook worden vergunningstrajecten vereenvoudigd (bijv. vergunningsvrije uitbreidingen bij kleine of tijdelijke projecten) en krijgen provincies en gemeenten extra ondersteuning om sneller vergunningen af te geven. Deze versnellingsmaatregelen zullen al in 2026 effect hebben op urgente netprojecten.

Gebieden waar de komende jaren veel nieuwe hoogspanningslijnen of -stations komen, kunnen rekenen op financiële steun. Er is €197 miljoen beschikbaar om in zulke regio’s te investeren in de leefomgeving of natuur als compensatie. Gemeenten met een concentratie aan nieuwe hoogspanningsprojecten kunnen vanaf 2026 een bijdrage ontvangen uit dit fonds.

Netbeheerder TenneT past zijn werkwijze aan om projecten sneller op te leveren. Verschillende stappen in de verkennings- en ontwerpfase worden meer parallel uitgevoerd in plaats van na elkaar, wat 7 tot 16 maanden tijdwinst per project kan opleveren. Ook werkt TenneT met standaardontwerpen voor bijvoorbeeld nieuwe stations en masten, zodat de ontwerpfase korter wordt.

Dankzij de maatregelen moet het stroomnet sneller uitgebreid kunnen worden om aan de groeiende vraag te voldoen. Tegelijk wil de overheid het bestaande net slimmer benutten – zowel door grootverbruikers als door kleine gebruikers – om knelpunten zoveel mogelijk te voorkomen.

Slimmer stroomgebruik door kleinverbruikers
Naast fysieke uitbreiding wordt ingezet op beter gebruik van de bestaande netcapaciteit, vooral door kleinverbruikers: huishoudens en kleine aansluitingen. De overheid werkt toe naar een nieuw systeem in 2028 waarin kleinverbruikers hun elektriciteitsverbruik zoveel mogelijk verschuiven naar daluren. Dit gebeurt op vrijwillige basis en met behoud van comfort: huishoudens en EV-bezitters worden financieel beloond als ze stroom afnemen buiten piekuren, maar er blijft 24 uur per dag de mogelijkheid om bijvoorbeeld de auto te laden wanneer dat nodig is.

Het Landelijk Actieprogramma Netcongestie zet hiervoor in op vier sporen. Allereerst slimme technologie: woningen en elektrisch vervoer uitrusten met slimme apparaten, zoals warmtepompen, wasmachines en laadpalen, die automatisch kunnen schakelen op basis van prijsprikkels of netcapaciteit. Uniforme technische normen moeten ervoor zorgen dat apparaten van verschillende merken moeiteloos met elkaar communiceren en op gunstige momenten aan- of uitgaan.

Daarnaast wordt gewerkt aan bewustwording. Via communicatie en campagnes, zoals “Zet ook de knop om”, worden gebruikers gestimuleerd om verbruik tijdens piekuren te verminderen.

Ook financiële prikkels moeten slimmer gebruik in de hand werken. Het gaat om een invoering van een tijdsafhankelijk nettarief voor kleinverbruik. Netbeheerders werken op verzoek van het kabinet aan een eenvoudig tarief met slechts enkele dagdelen, in plaats van een ingewikkeld 2×24-uur model, dat in 2028 moet ingaan.

Verer wordt ingezet op netveiligheid. Er komen maatregelen om het laagspanningsnet te beschermen tegen onverwachte pieken en storingen, bijvoorbeeld noodvoorzieningen voor het opvangen van extreme piekbelasting.

Tot slot investeert het kabinet in innovatie. Zo is een subsidie verstrekt aan ElaadNL, om de ontwikkeling van Home Energy Management Systems te versnellen. Ook slim laden van elektrische auto’s wordt actief bevorderd: door afspraken tussen overheid, netbeheerders en gemeenten gaan openbare laadpalen zoveel mogelijk op daluren laden. Dit netbewust laden wordt expliciet onderdeel van contracten met gemeenten, zodat elektrische auto’s waar mogelijk automatisch op gunstige momenten opladen.

De maatregelen moeten ervoor zorgen dat huishoudens, voertuigen en bedrijven flexibeler met elektriciteit omgaan en piekbelasting afvlakken. Zo neemt de kans op regionale overbelasting van het stroomnet af, zonder dat gebruikers inleveren op comfort of groeiambities in duurzame technologie.

Nieuwe capaciteitskaart geeft inzicht
Meer transparantie is een ander wapen in de strijd tegen netcongestie. Sinds 11 juni 2024 is een nieuwe versie van de Landelijke Capaciteitskaart online beschikbaar. Deze kaart toont met kleurcodes waar het stroomnet nog ruimte heeft en waar niet, en geeft per regio aan hoeveel transportcapaciteit beschikbaar is, hoeveel extra capaciteit er nodig is en hoe lang de wachtlijsten voor aansluiting zijn.

Voor het eerst leveren de regionale netbeheerders hiervoor gedetailleerde data aan over het middenspanningsnet. Later in 2024 wordt ook informatie over het landelijke hoogspanningsnet toegevoegd. De kaart wordt regelmatig geactualiseerd: capaciteitsdata elk kwartaal en wachtrijgegevens maandelijks. Het zal ook inzicht geven in lopende en geplande uitbreidingsprojecten.

De capaciteitskaart is vooral bedoeld voor grotere stroomvragers en producenten. Bedrijven die een zwaardere aansluiting nodig hebben of ontwikkelaars van bijvoorbeeld zonneparken kunnen op de kaart zien waar nog ruimte is en waar zij rekening moeten houden met langere wachttijden.

Voor individuele huishoudens is het detailniveau minder relevant, maar gemeenten en andere partijen gebruiken de inzichten inmiddels veelvuldig bij hun planning. Hoe nijpend de situatie is, blijkt uit de cijfers: landelijk stonden medio 2024 al zo’n 9.396 aanvragen op de wachtlijst voor een grotere stroomaansluiting en nog eens 7.539 aanvragen voor teruglevering van elektriciteit.

Met de capaciteitskaart maken netbeheerders zulke knelpunten zichtbaar. Zo kunnen initiatiefnemers hun plannen kunnen afstemmen op de beschikbare netcapaciteit en wordt bestaande capaciteit optimaal benut.